Queeste naar de nieuwe ijsgrens
“Kijk, dit is mijn vader,” zegt fotograaf Anja de Jong, terwijl ze een klein zwart-witfotootje toont met daarop een groep zeelieden op het ijs naast een schip. Het vaartuig ligt vastgevrorenen wacht op een ijsbreker. In de sneeuw hebben de mannen de woorden ‘Isefjord 1955’ geschreven. De Jong: “De Isefjord ligt in Denemarken, moet je nagaan hoe ver het ijs vorige eeuw nog kwam.” Het was deze foto uit het familiealbum die de fotograaf op het idee bracht om over zee op zoek te gaan naar de nieuwe ijsgrens.
Door Gaby van der Zee
65°00′ N 21°45′ E, Gulf of Bothnia, 2008 © Anja de Jong
We kennen De Jong van haar landschapsfoto’s; abstracte beelden van vaak desolate plekken.
Landschappen die zij altijd op een onderzoekende en geconcentreerd beschouwende manier benadert en die een schijnbare leegte tonen. Schijnbaar, want door de op uiterst bedachtzame wijze gefotografeerde beelden waaruit een groot gevoel voor compositie spreekt, in een serie te plaatsen, vertellen de beelden een verhaal. Een verhaal over het gebruik van water in een van de droogste gebieden op aarde (Chile’s Water). Of een verhaal over de in Berlijn niet te ontlopen geschiedenis van het Europese continent, waarin De Jong via beeld en titel locaties in het hedendaagse Berlijn verbindt met gebeurtenissen die zich daar destijds hebben voltrokken (Berlin’s Covered History).
Verhalende achterkant
Omdat haar werk altijd uit series bestaat, moest De Jong voor de Picturaprent haar archieven induiken voor een losse foto. “Bij een serie kan je door het gebruik van meerdere beelden verschillende aspecten laten zien, waardoor het verhaal groter wordt en aan veelzijdigheid wint. Een losse foto moet uitsluitend voor zichzelf kunnen spreken.” De keuze viel op 65°00′ n 21°45′ E, Gulf of Bothnia, 2008, een foto uit haar project Ice Edge die ze destijds te verhalend vond om op te nemen in de serie. Het beeld toont de zee vanaf de achtersteven van een schip waarvan nog net een deel van de laadklep te zien is. “Voor de uiteindelijke serie heb ik ervoor gekozen om alleen de boeg van het schip op de foto te laten zien. Het beeld wordt abstracter omdat je niet kunt opmaken wat voor schip het is en vooral niet hoe groot. Het project gaat immers om de queeste naar de nieuwe ijsgrens en niet om het type schip.”
Het vaartuig is in werkelijkheid een enorme kolos die tot 40 cm ijs op eigen kracht kan breken.
Bij dikker ijs moet er een ijsbreker aan te past komen omdat het qua energiekosten onrendabel wordt om op eigen kracht door het ijs te varen. Voor haar project Ice Edge voer De Jong in 2008 en 2009 twee keer met zo’n ijsversterkte ro-ro (roll-on/ roll-off, red.) papercarrier van de rederij Koninklijke Wagenborg naar het noordelijkste puntje van de Botnische Golf om op zoek te gaan naar de nieuwe ijsgrens.
Klimaatsveranderingen
Want ijs, daar heeft De Jong iets mee. Eerder verbleef ze al enkele weken op Antarctica, IJsland en Spitsbergen, voor haar Borderland Project. Haar voorkeur voor koude tot extreem koude gebieden heeft onder meer te maken met haar interesse in de klimatologische veranderingen. De Jong: “De aanleiding voor mijn projecten ligt vaak in een kranten- of tijdschriftartikel. Maar ik word altijd een beetje melig van alle cijfers die je dan over zeespiegelstijging en het smelten van de poolkappen leest. Het zegt mensen zo weinig, waardoor ze al gauw denken dat het allemaal wel niet zo’n vaart zal lopen.” Ze wilde de gevolgen van de klimaatsveranderingen daarom op een andere manier zichtbaar maken. “Maar in elk geval niet door jaar na jaar dezelfde gletsjer te fotograferen om het smelten van het ijs vast te leggen. Dat is niet mijn ding,” aldus De Jong. Ze wilde iets ongewoons aan de thematiek koppelen, maar wist lange tijd niet wat. Tot ze in een oud familiealbum op die ene foto van haar vader stuitte, naast een
ingevroren schip in een Deens fjord. Die maakte de klimaatsveranderingen plots concreet.
IJs
“Ik heb de zeereis speciaal twee keer gemaakt om te voorkomen dat ik net een bijzonder jaar zou treffen waarin er meer of minder ijs dan normaal zou zijn,” legt De Jong uit, die zich baseerde op ijsrapporten van voorgaande jaren.“In de jaren voorafgaand aan mijn beide reizen kwam er in de regio steeds minder ijs voor. De hedendaagse ijsbrekers zijn daarom voornamelijk multifunctionele schepen doordat het gebruik ervan sporadisch en daardoor onrendabel is geworden.”Beide jaren heeft ze tijdens de hele tocht van Terneuzen naar het noorden van de Botnische Golf alleen het laatste half uur ijs gezien. De Jong: “Terwijl er de jaren erna juist meer ijs blijkt te zijn geweest. De kapitein van het schip vertelde me dat ze in 2010 met hun schip zelfs nog een rondje om het schip van een collega hebben moeten varen om hem vrij te krijgen.”
Op de Picturaprent vaart het schip door een geul die door een anders schip is gemaakt. “Dat scheelt veel energie,” legt De Jong uit. “Voor de foto wilde ik aanvankelijk eigenlijk dicht ijs hebben, maar de geul draagt uiteindelijk heel mooi bij aan het beeld.”
Meer info over Ice Edge en andere projecten
van Anja de Jong: www.anjadejong.nl